Thuế thu nhập cá nhân: Người làm công ăn lương còn nhiều băn khoăn

Người làm công ăn lương đang nộp 65 - 70% thuế thu nhập cá nhân

Theo Bộ Tài chính, dù trải qua dịch COVID-19 và giai đoạn phục hồi kinh tế, thuế thu nhập cá nhân vẫn tăng đều, năm sau cao hơn năm trước. Nếu năm 2011 số thu đạt 38.469 tỉ đồng thì đến năm 2024 đã lên 186.300 tỉ đồng, gấp hơn 4,8 lần sau 13 năm và số thu này chiếm hơn 9% tổng thu ngân sách.

Nguồn thu chủ yếu đến từ tiền lương, tiền công, chiếm 65 - 70% tổng thu thu nhập cá nhân. Đặc biệt, nhóm nộp thuế ở bậc 7 tuy chỉ khoảng 2-5% tổng số người nộp nhưng lại đóng góp tới một nửa số thuế từ tiền lương, tiền công. Đơn cử năm 2023, trong hơn 3,8 triệu cá nhân nộp thuế từ tiền công, tiền lương với 73.500 tỉ đồng, có 61.677 người nộp ở bậc 7 với hơn 38.000 tỉ đồng.

Điều đáng chú ý là số người nộp thuế từ tiền lương, tiền công tăng rất nhanh. Năm 2020 mới có 2,31 triệu người, sang 2021 đã gần gấp đôi với 4,5 triệu người. Năm 2022 con số này tiếp tục nhích lên 4,6 triệu người. Đến năm 2023, dù chịu tác động của dịch COVID-19, cả nước vẫn còn hơn 3,8 triệu lao động làm công ăn lương phải nộp thuế thu nhập cá nhân.

Mức giảm trừ gia cảnh sớm nâng lên 18 triệu đồng

Tại dự thảo luật, mức giảm trừ gia cảnh và hướng dẫn về việc trừ chi phí y tế, giáo dục và đào tạo được giao cho Chính phủ quy định cho phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội. Trước đó, theo góp ý của nhiều bộ ngành, mức giảm trừ cho người phụ thuộc là 17 - 18 triệu đồng/tháng và giảm trừ cho người nộp thuế là 8 triệu đồng/tháng.

Ông Đỗ Quốc Tuấn (nguyên phó trưởng phòng tuyên truyền hỗ trợ Cục Thuế TP.HCM cũ) cho rằng hiện nay mức giảm trừ rất bất cập, không chỉ với người làm công ăn lương mà cả với người phụ thuộc. Theo đó, mức giảm trừ với người phụ thuộc hiện chỉ bằng 40% mức của người nộp thuế. Cụ thể, hiện người nộp thuế được giảm trừ 11 triệu đồng/tháng thì người phụ thuộc được giảm 4,4 triệu đồng/tháng.

"Câu hỏi đặt ra là tại sao quy định mức 40%? Trên thực tế nuôi dưỡng một đứa con thì chi phí có khi còn hơn cả người nộp thuế vì hàng loạt khoản chi như học phí, ăn uống, vui chơi giải trí, ốm đau... Do vậy, tôi đề nghị nâng mức giảm trừ cho người phụ thuộc lên ngang bằng bản thân người lao động hoặc nâng lên ít nhất bằng 60%, chứ mức 40% quá thấp và không hợp lý với thực tế đời sống", ông Quốc Tuấn lập luận.

Ông Tuấn cũng đánh giá rằng với phương án nâng mức giảm trừ gia cảnh và sửa đổi biểu thuế lũy tiến tại dự thảo dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) thì người lao động thu nhập thấp không giảm bao nhiêu, còn người có thu nhập cao "giảm chút chút".

Trong khi đó, ông Nguyễn Thái Sơn - nguyên trưởng phòng thuế thu nhập cá nhânCục Thuế TP.HCM (nay là Thuế TP.HCM) - nhận xét người làm công ăn lương đang bị "xử ép".

Ông Sơn phân tích: Về bản chất, giảm trừ gia cảnh chính là chi phí thiết yếu để đáp ứng nhu cầu sinh tồn cơ bản như ăn ở, đi lại, học tập, khám chữa bệnh... để người lao động sống và cống hiến. Thu nhập sau khi đã giảm trừ gia cảnh mới phải chịu thuế thu nhập cá nhân. Việc này giống như doanh nghiệp được trừ các chi phí hợp lý hợp lệ trước khi chịu thuế thu nhập doanh nghiệp.

Theo Luật Thuế giá trị gia tăng có hiệu lực từ ngày 1-7-2025, cá nhân sản xuất kinh doanh có ngưỡng doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm (tương đương 16,6 triệu/tháng) được miễn thuế. Còn mức giảm trừ gia cảnh mới mà Bộ Tài chính đề xuất nâng lên cho người làm công ăn lương theo phương án cao nhất chỉ 15,5 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế, 6,2 triệu đồng/tháng cho người phụ thuộc, theo ông Sơn, là chưa thỏa đáng.

Mức thuế suất mà người làm công ăn lương bị điều tiết theo biểu thuế lũy tiến từng phần cũng bất hợp lý khi so sánh với thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp.

Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp áp dụng cho doanh nghiệp có doanh thu dưới 3 tỉ đồng/năm chỉ 15%. Doanh nghiệp có doanh thu từ 3 tỉ đến dưới 50 tỉ đồng cũng chỉ phải nộp thuế với mức 17% sau khi trừ toàn bộ các chi phí hợp lý.

Trong khi đó người lao động có thu nhập 3 tỉ đồng/năm (tương đương 250 triệu đồng/tháng), nếu lựa chọn mức giảm trừ gia cảnh theo phương án 2 thì tỉ lệ thuế trên thu nhập lên đến 28%.

Càng "bất công" hơn khi cá nhân người lao động chỉ được khoán một mức giảm trừ gia cảnh nhỏ nhoi, toàn bộ thu nhập còn lại đều phải chịu thuế. Ông Sơn cũng kiến nghị Bộ Tài chính nghiên cứu thiết kế mức thuế suất tối đa 25% để khoan thư sức dân.

Tại hội nghị lấy ý kiến đóng góp dự thảo dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) do Hội Tư vấn và đại lý thuế TP.HCM tổ chức hồi tháng 8, đa số ý kiến đề xuất nâng mức giảm trừ gia cảnh cho bản thân người nộp thuế khoảng 18 triệu đồng/người/tháng và người phụ thuộc 7,5 triệu đồng/người/tháng.

Một số ý kiến đề nghị người phụ thuộc được tính bằng 100% như người nộp thuế bởi lẽ các chi phí sinh hoạt, giáo dục, y tế của người phụ thuộc cũng tương đương người nộp thuế.

Đại biểu TRẦN KHÁNH THU (Hưng Yên):

Cần đánh giá lại ngưỡng khởi điểm chịu thuế

Việc rút gọn còn 5 bậc là một bước tiến về cải cách thể chế thuế. Việc kéo giãn khoảng cách các bậc thuế, đặc biệt ở các ngưỡng thu nhập 30 - 100 triệu đồng/tháng, cũng tạo khoảng "không gian thở" cho người lao động có thể nỗ lực làm việc mà không lo việc bị đánh thuế quá sớm.

Đây cũng là cách tiếp cận phù hợp hơn với bối cảnh Việt Nam đang cần khuyến khích mở rộng tầng lớp trung lưu, qua đó nâng cao sức tiêu dùng và tích lũy của nền kinh tế.

Tuy nhiên, cần đánh giá lại ngưỡng khởi điểm chịu thuế, bởi mức 10 triệu đồng/tháng hiện nay không bắt kịp với chi phí sống ở các đô thị lớn. Theo tính toán, với một gia đình có hai con ăn học thì phải có thu nhập từ 25 - 30 triệu đồng/tháng mới tạm đủ chi phí.

Do vậy, có thể nghiên cứu nâng ngưỡng khởi điểm lên 20 triệu đồng/tháng nhằm giảm áp lực thuế cho người thu nhập thấp, đồng thời xem xét cơ chế điều chỉnh định kỳ theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI).

Cùng với đó, hiện nay Bộ Nội vụ cho biết sẽ báo cáo Bộ Chính trị trong tháng 9 vấn đề chính sách liên quan đến phụ cấp, tiền lương. Vì vậy cần tính toán, điều chỉnh cho phù hợp.

Bên cạnh đó, một số chuyên gia cũng đề nghị nghiên cứu, với thu nhập tính thuế mức 35% nên được nâng lên ngưỡng 120 - 150 triệu đồng. Cần thiết phải giãn mạnh hơn ở bậc 1 và bậc 2 nhằm giảm gánh nặng thuế cho nhóm có thu nhập trung bình - khá.

Đồng thời có thể xem xét bỏ mức thuế suất 25% và điều chỉnh theo hướng "nhảy" từ 20% lên 30%. Cơ quan soạn thảo cũng nên xem xét đầy đủ các ý kiến này.

Một vấn đề quan trọng nữa là hiệu lực thi hành luật, như đề xuất của Bộ Tài chính là luật có hiệu lực từ 1-7-2026. Tại sao không quy định luật này có hiệu lực ngay từ 1-1-2026? Vì theo chương trình, Quốc hội sẽ xem xét và thông qua ngay tại kỳ họp khai mạc vào tháng 10 tới. Việc có hiệu lực ngay từ đầu năm sẽ giúp cả cơ quan thuế và người nộp thuế được thuận tiện.

Đại biểu NGUYỄN QUANG HUÂN (TP.HCM):

Nên áp dụng ngay từ đầu năm 2026

Mức khởi điểm 10 triệu đồng/tháng ở biểu thuế là hơi thấp, không phù hợp với thu nhập và mức sống của người dân ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM hiện nay. Do vậy, tôi đề nghị nâng mức khởi điểm đánh thuế lên, có thể nâng gấp đôi là 20 triệu đồng/tháng, như vậy sẽ phù hợp hơn. Đồng thời, biểu thuế này cũng nên có hiệu lực ngay từ đầu năm 2026 để đảm bảo thuận tiện cho kỳ tính thu, nộp thuế thay vì như dự luật đề xuất đến 1-7-2026.

Tôi cũng đã nhiều lần nêu ý kiến việc dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi được Bộ Tài chính xây dựng đề xuất giao Chính phủ quy định mức giảm trừ gia cảnh là chính xác. Đề xuất này là hoàn toàn phù hợp, đồng thời để đảm bảo linh hoạt, chủ động điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ.

Việc này cũng thể hiện tinh thần đổi mới trong xây dựng pháp luật và phân cấp phân quyền mạnh mẽ hiện nay. Trong đó, nên giao Chính phủ được chủ động quyết các vấn đề liên quan điều hành kinh tế - xã hội, sau đó báo cáo lại Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Đồng thời, tránh việc đến lúc cần Chính phủ lại phải đi xin ý kiến.

Các nước Đông Nam Á thu thuế thu nhập cá nhân thế nào?

Thuế thu nhập cá nhân tại Singapore cao nhất ở mức 24% - Ảnh minh họa của AFP

Thuế thu nhập cá nhântại các nước ASEAN thường được xây dựng theo cơ chế thuế lũy tiến như Việt Nam, nghĩa là các nhóm thu nhập cao hơn sẽ chịu mức thuế suất cao hơn. Một số quốc gia áp dụng chế độ thuế suất đơn giản hoặc cố định, song cũng không ít nước duy trì hệ thống tính thuế phức tạp và nhiều tầng.

Brunei, quốc gia giàu dầu khí và dân số ít, nổi bật là quốc gia ASEAN duy nhất không có thuế thu nhập cá nhân, dành cho cả người dân và người không phải là thường trú nhân, đưa quốc gia này trở thành điểm đến hấp dẫn cho những người có thu nhập ròng cao và người nước ngoài.

Thuế thu nhập cá nhân ở Philippines lên tới 35%, so với chỉ 24% ở Singapore. Ở Thái Lan, mức thuế này cũng lên tới 35% nhưng có nhiều miễn trừ hơn. Campuchia và Lào có các chương trình thuế đơn giản hóa, với mức thuế suất dao động từ 20 - 25%.

Tính đến cuối năm 2024, Indonesia áp dụng hệ thống thuế từ 5 -35%, dao động cho mức thu nhập mỗi người từ dưới 60 triệu rupiah (5%) đến trên 5 tỉ rupiah (35%). Trong đó, những người là thường trú nhân, bao gồm cả công dân Indonesia, phải chịu cách tính này đối với thu nhập bất kể trong hay ngoài nước. Những người không phải là thường trú nhân chỉ phải đóng thuế cho phần thu nhập tại Indonesia theo từng mức trên.

Các nước cũng đều tính đến việc giảm trừ, trợ cấp khi thu thuế thu nhập cá nhân. Trong đó, Singapore nổi tiếng là nơi có nhiều chương trình giảm thuế và khấu trừ hào phóng.

Trong một bài viết trên trang The Manila Times của Philippines vào tháng 8 vừa qua, tác giả Ray G. Talimio Jr. cho rằng quốc gia này đang để vuột mất nhiều cơ hội vì mức thuế thu nhập cá nhân hàng đầu Đông Nam Á. Một trong những hệ quả là đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Philippines giảm bởi thuế thu nhập, thuế cổ tức cao làm giảm lợi nhuận sau thuế, khiến các nhà đầu tư nước ngoài nản lòng bởi họ có nhiều lựa chọn thuận lợi hơn tại khu vực ASEAN.

Theo tác giả, với chế độ thuế thấp và minh bạch, Singapore tiếp tục là quốc gia nhận FDI hàng đầu tại Đông Nam Á. Báo cáo đầu tư thế giới 2024 của Tổ chức UNCTAD cho thấy Singapore chiếm hơn 30% tổng dòng vốn FDI của ASEAN, trong khi Philippines tụt lại phía sau với tỉ lệ dưới 5%. Điều này không chỉ phản ánh tâm lý nhà đầu tư mà còn dẫn đến tình trạng thiếu việc làm và chuyển giao công nghệ chậm hơn.

Cũng theo tác giả này, mặc dù chính phủ cần nguồn thu để tài trợ cho các dịch vụ xã hội và cơ sở hạ tầng, song mức thuế cao và kém hiệu quả thường dẫn đến tình trạng trốn thuế, kẽ hở và gánh nặng hành chính. Ví dụ thuế giá trị gia tăng 12% được thực thi kém hiệu quả ở cấp độ khu vực phi chính thức.

"Thuế không chỉ là một công cụ tài chính trong nước, mà còn là một tín hiệu mạnh mẽ đến thị trường toàn cầu. Philippines cần xem xét lại chính sách thuế của mình, không chỉ đơn thuần là để thực thi hoặc thu thuế, mà còn là một đòn bẩy chiến lược cho tăng trưởng, năng lực cạnh tranh và sự phát triển xã hội" - tác giả Ray G. Talimio Jr. lập luận.