Kinh tế Lifestyle: Những cơ hội mới cho start-up Việt

Với dân số trẻ, thu nhập cải thiện và khả năng đón nhận xu hướng nhanh, TP.HCM hội tụ nhiều điều kiện để phát triển kinh tế Lifestyle - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Vài năm trở lại đây, ở các thành phố lớn như TP.HCM hay Hà Nội, nhiều mô hình kinh doanh nhỏ bỗng "sống khỏe" ngay cả trong thời kỳ khủng hoảng. Một quán cà phê trong con hẻm, không biển hiệu hoành tráng nhưng có ánh sáng đẹp, luôn kín chỗ vào cuối tuần. 

Một phòng tập yoga chỉ vài chiếc gương và hai chục chiếc thảm, vậy mà lớp nào cũng có người xếp hàng chờ. Một workshop làm nến thơm, làm gốm, vẽ acrylic, dù chỉ diễn ra vài tiếng nhưng thu hút hàng trăm người đăng ký mỗi tháng...

Những mô hình như vậy đều có điểm chung là không dựa vào sản phẩm vượt trội hay công nghệ phức tạp, mà dựa vào một thứ tưởng chừng rất trừu tượng: lối sống - hay còn gọi là lifestyle. Và khi lối sống trở thành động lực tiêu dùng, "kinh tế lifestyle" - kinh tế xoay quanh trải nghiệm, cảm xúc và phong cách sống của con người - bắt đầu trở thành một dòng chảy thật sự.

Start-up không thể thắng bằng sản phẩm

Trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh và sản phẩm ngày càng dễ bị sao chép, câu hỏi lớn nhất với start-up không phải là "làm ra cái gì", mà là "thuyết phục ai và bằng cách nào". Một chiếc áo thun đẹp có thể được làm bởi hàng trăm nhà máy khác nhau. Vấn đề không còn nằm ở sản phẩm, vấn đề nằm ở câu chuyện, lối sống và cảm xúc mà sản phẩm đó đánh vào. 

Khi nền kinh tế dịch chuyển sang kinh tế lifestyle, sản phẩm không còn là trung tâm. 

Starbucks đã thành công bước đầu vào cuối thập niên 1990 không phải nhờ ly cà phê ngon hơn, mà vì họ mang đến trải nghiệm "third place" - nơi không phải nhà cũng không phải công sở, nhưng là nơi con người muốn đến để sống chậm. Apple Store cũng không phải cửa hàng bán máy tính hay điện thoại, mà là nơi khách hàng được chạm vào, trải nghiệm và cảm nhận sự sáng tạo.

Khi đem những bài học quốc tế đó soi chiếu vào Việt Nam trong giai đoạn hiện tại, có thể thấy sự thành công của các quán cà phê hay local brand không đến từ sản phẩm vượt trội, mà từ hình ảnh, câu chuyện, gu thẩm mỹ và cảm xúc mà họ tạo ra cho người trẻ. 

Chính sự "đúng vibe" - đúng phong cách - mới là yếu tố khiến khách hàng muốn quay lại. Điều đáng nói hơn, "vibe" ấy không thể dễ dàng sao chép bởi doanh nghiệp lớn, vì nó được xây bằng sự tinh tế và cảm nhận thật sự của người sáng lập, không phải bằng những chiến dịch marketing nhiều tiền. Họ có thể khai thác những giá trị khác từ sản phẩm bằng khả năng kể câu chuyện, tạo cảm xúc và định hình lối sống cho từng tệp khách hàng cụ thể. 

Đây không phải thách thức, mà chính là cơ hội: khi sản phẩm bị commoditize (đại trà hóa), thì thương hiệu biết tạo cảm xúc mới là thương hiệu có lợi thế bền vững.

Start-up không cần trải nghiệm "kiểu resort 5 sao"

Một hiểu lầm phổ biến về kinh tế lifestyle là "trải nghiệm" đồng nghĩa với sang trọng, hoành tráng hay đắt đỏ. Quan niệm này khiến nhiều founder ngần ngại vì sợ không đủ vốn, sợ rủi ro và lo rằng "trải nghiệm" là thứ quá tầm với. 

Thực tế hoàn toàn ngược lại, trải nghiệm trong kinh tế lifestyle thường rất đời thường, rất nhỏ và rất vừa túi tiền. Nó không khiến khách phải "choáng", mà khiến khách cảm thấy "đúng".

Với dân số trẻ, năng động và khả năng thích ứng nhanh với các xu hướng quốc tế, TP.HCM đang hội tụ những điều kiện quan trọng để phát triển kinh tế phong cách sống - Lifestyle

Ở Việt Nam, hàng loạt mô hình nhỏ đang dần chứng minh điều này. Những tiệm "spa cho giày" chỉ rộng hơn 15m², treo vài bóng đèn dây và mùi xi thơm thoang thoảng, lại trở thành nơi người trẻ ghé vào cuối tuần để làm sạch đôi sneaker ưa thích với giá 50.000-80.000 đồng. Những quán trưa healthy 39.000 đồng chỉ rộng vài mét vuông, dùng hộp giấy, rau củ cắt sẵn mỗi sáng và nước sốt tự làm, lại trở thành điểm hẹn của dân văn phòng vì cảm giác "ăn lành mạnh mà không phải suy nghĩ".

Để thấy rõ hơn, hãy nhìn ra thế giới. Sau cuộc khủng hoảng 2008, người dân châu Âu và Mỹ cắt giảm mạnh các khoản chi lớn, nhưng lại tăng chi cho những trải nghiệm nhỏ: buổi spa mini, bữa ăn sáng tại quán quen, thẻ tập gym giá rẻ. Các nhà kinh tế gọi đây là "hiệu ứng son môi": người ta sẵn sàng chi cho những thứ nhỏ, nhưng mang lại cảm giác mình vẫn sống tốt.

Việt Nam, nhất là trong giai đoạn 2022-2024, diễn ra đúng điều đó. Khi kinh tế khó khăn sau đại dịch, người trẻ vẫn tìm đến những trải nghiệm "nhỏ mà vừa". Các dịch vụ giá rẻ nhưng tinh tế - spa 199.000 đồng, lớp yoga 299.000 đồng, workshop 300.000 - 500.000 đồng phát triển mạnh. Các quán cà phê phong cách Hàn, Nhật, Bắc Âu mọc lên ở khắp quận trung tâm.

Như vậy, thay vì đầu tư lớn vào trải nghiệm sang trọng, start-up Việt Nam có thể tạo "micro-experience" - trải nghiệm nhỏ nhưng đủ sâu, đủ thật, đủ hợp vibe. Và khi trải nghiệm truyền được cảm xúc đúng, nó tự tạo ra sức lan tỏa.

"Cộng đồng hành vi" thay vì "cộng đồng số lượng"

Trong kinh tế lifestyle, cộng đồng không phải là những người "tụ lại", mà là những người "sống giống nhau" và chính họ làm nên sức sống của các mô hình lifestyle.

Mặc dù thất bại khi gọi vốn trên Shark Tank và không nhận được sự công nhận từ các Shark, Dat Bike đã tăng trưởng thần tốc nhờ vào cộng đồng hành vi gồm những người thích thiết kế, mê cảm giác tăng tốc tức thì và sẵn sàng chia sẻ mẹo sử dụng, mẹo sạc pin trong nhóm. Mỗi bài đăng hướng dẫn một hành trình nhỏ, mỗi tips bảo dưỡng được bình luận nhiệt tình, đủ để biến group thành điểm neo cảm xúc - nơi người dùng cảm thấy "đây là người giống mình".

Nếu biết nắm bắt, start-up Việt có thể tạo ra những mô hình độc đáo, mang đậm bản sắc riêng, thậm chí xuất khẩu văn hóa, lối sống- Ảnh: QUANG ĐỊNH

Khi cộng đồng hành vi đã hình thành, start-up có thể mở rộng theo cách thông minh hơn: không mở thêm chi nhánh tràn lan, mà nhân bản vibe, tạo thêm sản phẩm phụ trợ, mở lớp online, bán sản phẩm số, hoặc nhượng quyền theo concept. Chính cộng đồng hành vi giúp start-up không cần "chạy theo số", nhưng vẫn có thể tăng trưởng.

Như vậy có thể thấy, trong nền kinh tế lifestyle, sản phẩm không còn là điểm khác biệt, trải nghiệm không cần phải xa xỉ, và cộng đồng không nhất thiết phải đo bằng số lượng - đang mở ra một con đường mới cho cộng đồng startup tại Việt Nam - cơ hội cho những người trẻ, linh hoạt, tinh tế, hiểu đời sống và hiểu mình đang phục vụ ai. 

Và trong một nền kinh tế đang chuyển dịch mạnh mẽ từ tiêu dùng vật chất sang tiêu dùng trải nghiệm, những cánh cửa ấy không chỉ dành riêng cho start-up, mà dành cho bất cứ ai biết cách chạm vào mong muốn sống đẹp, sống tốt và sống đúng với bản thân của người Việt hôm nay.

Mời bạn đọc tham gia diễn đàn ‘Kinh tế Lifestyle - Động lực tăng trưởng mới của TP.HCM’

Với dân số trẻ, năng động và khả năng thích ứng nhanh với các xu hướng quốc tế, Việt Nam và đặc biệt là TP.HCM đang hội tụ những điều kiện quan trọng để phát triển kinh tế phong cách sống - Lifestyle.