06/12/2025 13:00

Hai nhà khoa học giành giải chính VinFuture 2025: Việt Nam có cơ hội giảm mạnh ung thư do HPV

Hai nhà khoa học giành giải chính VinFuture 2025 cho biết Việt Nam có cơ hội giảm mạnh ung thư do HPV nếu đẩy nhanh tiêm chủng và sàng lọc, nhấn mạnh 'phòng ngừa phải bắt đầu sớm'.

Bốn chủ nhân Chủ động phòng ngừa - Bảo vệ tương lai khỏi gánh nặng bởi HPVĐỌC NGAY

- TS John T. Schiller: Có hai điều tôi thấy tuyệt vời qua giải thưởng này. Thứ nhất, nó được trao cho tất cả các lĩnh vực khoa học, không chỉ trong lĩnh vực y tế công cộng hay y sinh học.

Việc phòng ngừa bệnh tật thường bị bỏ qua để tập trung vào việc điều trị bệnh. Vì vậy việc chúng tôi nhận được giải thưởng sẽ lan tỏa thông điệp rằng nghiên cứu phòng ngừa ung thư cũng hệ trọng không kém.

Việt Nam đang muốn đưa vắc xin HPV vào chương trình tiêm chủng quốc gia. Do đó tôi nghĩ rằng thật tuyệt khi bằng cách nhận giải thưởng này, chúng tôi đang góp phần vào việc lan tỏa thông điệp về tầm quan trọng của tiêm vắc xin HPV.

* Vắc xin HPV hiện nay giá vẫn cao. Có thể giảm để tăng tính tiếp cận thế nào?

- TS John T. Schiller: Các vấn đề liên quan giá vắc xin gồm chi phí sản xuất và số mũi cần tiêm. Chi phí sản xuất sẽ giảm xuống nếu giảm nhiều chi phí khác, gồm cả khâu vận chuyển và nơi sản xuất. Các nước như Trung Quốc và Ấn Độ đang sản xuất vắc xin HPV, và tôi hy vọng Việt Nam có thể tự sản xuất loại vắc xin này.

Thứ hai là số liều tiêm. TS Aimée đã dành 20 năm nghiên cứu điều này để chứng minh rằng chỉ cần một liều vắc xin HPV vẫn cho hiệu quả tương đương với việc tiêm hai - ba liều. Rõ ràng, một liều sẽ rẻ hơn tiêm hai - ba liều, chi phí vận chuyển cũng vậy.

Hơn nữa, việc tiêm một liều có thể hấp dẫn hơn đối với người dân khi không tốn công đi tiêm nhiều lần. Thực tế là WHO đã ước tính rằng kể từ khi họ đưa ra khuyến nghị một liều theo phác đồ của TS Aimée, đã có thêm 30 triệu trẻ em gái được tiêm chủng.

- TS Aimée R. Kreimer: Dữ liệu mới nhất mà chúng tôi đã thu thập được trong 10 năm qua cho thấy một liều vắc xin HPV cung cấp khả năng bảo vệ tương đương với hai liều.

Không phải tạo ra một loại vắc xin HPV mới hay gì cả, chúng tôi không thêm gì vào lọ vắc xin mà chỉ là thay vì tiêm hai liều thì bây giờ chỉ tiêm một liều và người đó sẽ nhận được khả năng bảo vệ tương đương như thể họ đã tiêm hai liều. Đó là khía cạnh quan trọng thúc đẩy giảm chi phí và tăng độ bao phủ.

* Theo tính toán của hai ông bà, Việt Nam cần tiêm vắc xin HPV cho bao nhiêu người để đạt miễn dịch cộng đồng?

- TS Aimée R. Kreimer: Một câu hỏi rất hay. Đối tượng mục tiêu quan trọng nhất là các bé gái, vì vậy chúng tôi muốn tiêm chủng cho các bé gái trước, rồi nhóm dân số trong độ tuổi sinh sản.

Nếu một quốc gia nỗ lực tiêm chủng cho 80% nhóm dân số trong tuổi sinh sản, nó sẽ ngăn chặn sự lây truyền trong cộng đồng. Vậy nên, 80% những người đã được tiêm chủng sẽ thực sự bắt đầu bảo vệ 20% còn lại.

Ví dụ như Mỹ, khi tỉ lệ tiêm chủng là khoảng 60%, tỉ lệ nhiễm HPV ở trẻ em gái chưa tiêm vắc xin đã giảm hơn 85%. Con số 80% này phải đạt được ở mục tiêu toàn quốc chứ không chỉ ở một khu vực hay tỉnh thành thì mới có miễn dịch cộng đồng.

* Nhiều người vẫn nghĩ tiêm vắc xin HPV là việc của trẻ em gái và phụ nữ, trong khi nam giới cũng có nguy cơ. Làm thế nào để xóa định kiến về giới trong tiêm vắc xin HPV?

- TS Aimée R. Kreimer: Đúng vậy, vi rút HPV vẫn có thể gây ung thư họng và vùng hậu môn ở nam giới, vì vậy không thể nói tiêm vắc xin HPV chỉ là việc của trẻ em gái hay phụ nữ.

Ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến nhất do HPV, đó là lý do tại sao nhiều quốc gia coi chương trình vắc xin HPV chỉ dành cho trẻ em gái này. Tuy nhiên, chúng ta phải xem vi rút HPV như một nguyên nhân gây ung thư có thể xảy ra ở cả nam và nữ. Vì vậy việc tiêm vắc xin mang lại lợi ích trực tiếp cho nam giới, cho trẻ em trai.

Thứ hai, vi rút rõ ràng lây truyền giữa nam và nữ, do đó nam giới có thể góp phần giảm tỉ lệ mắc ung thư vì HPV, thể hiện trách nhiệm bằng việc phá vỡ chu kỳ lây truyền.

- TS John T. Schiller: Chúng ta đã có thể tiêm một liều vắc xin HPV, rõ ràng không thể giảm xuống 0 liều được (cười). Vì vậy, điều chúng ta sẽ làm và nên làm là mở rộng số chủng HPV gây ung thư mà vắc xin có thể phòng ngừa được.

Công ty Merck ở Mỹ đã sản xuất vắc xin có thể ngừa 9 chủng HPV. Inovax ở Trung Quốc cũng mới tung ra vắc xin có thể ngừa 9 chủng, tăng từ loại ngừa được 2 chủng ban đầu.

- TS Aimée R. Kreimer: Nếu muốn bảo vệ khoảng 70% dân số khỏi ung thư cổ tử cung, tôi cho rằng cần tiêm một loại vắc xin ngừa HPV chủng 16 và 18, sau đó tiến dần sang vắc xin ngừa những chủng khác.

Không nên đợi đến khi có một loại vắc xin có thể ngừa được cả 9 chủng, hãy bắt đầu ngay với loại ngừa 2 chủng cũng được để tiến tới loại bỏ hoàn toàn ung thư cổ tử cung.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn:

Đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại

Phát biểu tại lễ trao giải VinFuture 2025 vào tối 5-12, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định giải thưởng VinFuture là một trong những giải thưởng khoa học công nghệ lớn nhất toàn cầu về quy mô giải thưởng do người Việt khởi xướng.

VinFuture không chỉ vinh danh các công trình khoa học xuất sắc mà còn tạo ra những cuộc đối thoại, diễn đàn quý báu giữa các nhà khoa học, các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách. Từ đó những tư tưởng mới, cách tiếp cận mới, mô hình hợp tác mới được khơi mở và lan tỏa rộng rãi.

Theo ông Mẫn, thế giới đang đối mặt với nhiều biến động phức tạp. Biến đổi khí hậu, dịch bệnh, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến động kinh tế và cả những rủi ro chưa từng biết tới từ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới... đòi hỏi mỗi quốc gia phải tìm ra con đường phát triển phù hợp. Khoa học chỉ thực sự phát huy mạnh mẽ khi có sự hợp tác quốc tế sâu rộng, bình đẳng và bền bỉ.

"Việt Nam mong muốn cùng cộng đồng các nhà khoa học thế giới đẩy mạnh hợp tác trong nghiên cứu các vấn đề chung của nhân loại, thúc đẩy trao đổi học thuật, đào tạo nhân lực chất lượng cao, hợp tác chuyển giao công nghệ và triển khai các mô hình phát triển xanh, phát triển bao trùm.

Chúng tôi sẵn sàng đồng hành với các quốc gia, tổ chức, viện nghiên cứu trên tinh thần cởi mở, trách nhiệm và tôn trọng lẫn nhau. Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến tin cậy, hấp dẫn của các nhà khoa học để các giá trị sáng tạo được sẻ chia và lan tỏa mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế", ông Mẫn khẳng định.

Các chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025

VinFuture 2025: Vinh danh các nhà khoa học nghiên cứu vắc xin ngừa ung thư - Ảnh 2.

Giải thưởng chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD được trao cho TS Douglas R. Lowy, TS John T. Schiller, TS Aimée R. Kreimer và GS Maura L. Gillison (Mỹ) vì những khám phá và phát triển vắc xin HPV nhằm phòng ngừa các khối u do vi rút papilloma ở người (HPV) gây ra.

Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh GS María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới.

Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho GS Mary-Claire King (Mỹ) vì sự phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa.

Giải đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới đã vinh danh 5 nhà khoa học: GS Venkatesan Sundaresan (Mỹ), GS Raphaël Mercier (Đức), TS Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS Imtiyaz Khanday (Mỹ) và TS Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống.